جراحی تعویض مفصل زانو (Knee Replacement): درمانی موثر برای دردهای مزمن و محدودیت حرکتی
مقدمه
زانو یکی از پیچیده‌ترین و حیاتی‌ترین مفاصل بدن است که نقش مهمی در حرکت، تعادل و تحمل وزن ایفا می‌کند. با افزایش سن یا در نتیجه آسیب‌ها و بیماری‌هایی نظیر آرتروز، روماتیسم مفصلی و تروماهای ورزشی، مفصل زانو ممکن است دچار فرسایش، تخریب و محدودیت عملکرد شود. در این شرایط، وقتی روش‌های غیرجراحی پاسخگو نیستند، جراحی تعویض مفصل زانو به عنوان یکی از مؤثرترین درمان‌ها توصیه می‌شود.
تعویض مفصل زانو چیست؟
جراحی تعویض مفصل زانو (Total or Partial Knee Arthroplasty) فرآیندی است که در آن قسمت‌های آسیب‌دیده یا فرسوده مفصل زانو با قطعات مصنوعی از جنس فلز، سرامیک یا پلی‌اتیلن جایگزین می‌شوند. هدف این جراحی، رفع درد، بازگرداندن حرکت طبیعی، اصلاح تغییر شکل مفصل و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
انواع تعویض مفصل زانو
- تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Replacement)
در این روش، سطوح استخوان ران (فمور)، درشت‌نی (تیبیا) و گاهی کشکک (پاتلا) با پروتزهای مصنوعی جایگزین می‌شوند.
- تعویض جزئی مفصل زانو (Noncompartmental Replacement)
اگر آسیب فقط به یک بخش از زانو (داخلی یا خارجی) محدود باشد، فقط همان قسمت تعویض می‌شود. این روش تهاجم کمتر و دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد.
- تعویض دوطرفه همزمان
در بیماران با آسیب شدید در هر دو زانو، می‌توان تعویض هر دو مفصل را در یک عمل جراحی انجام داد؛ البته این روش به شرایط عمومی بیمار بستگی دارد.
علائم و نشانه‌هایی که نشان‌دهنده نیاز به جراحی هستند
- درد مزمن و مقاوم به دارو
- ناتوانی در انجام فعالیت‌های ساده مانند راه رفتن یا بالا رفتن از پله
- سفتی یا خشکی مفصل به‌خصوص در صبح
- صدای غیرعادی هنگام حرکت مفصل
- تغییر شکل زانو (پای پرانتزی یا ضربدری)
- افت شدید کیفیت زندگی به دلیل درد و ناتوانی حرکتی
مراحل درمان تعویض مفصل زانو
- ارزیابی پیش از عمل
پزشک از طریق معاینه بالینی، آزمایشات خون، عکسبرداری (MRI، X-ray) و مشاوره‌های قلبی، بیهوشی و ارتوپدی، آمادگی بیمار برای عمل را بررسی می‌کند.
- عمل جراحی
جراحی تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود و معمولاً بین 1 تا 2 ساعت طول می‌کشد. استخوان‌ها با دقت تراشیده شده و پروتزها با استفاده از چسب‌های پزشکی یا تکنیک بدون سیمان در محل خود قرار داده می‌شوند.
- دوران نقاهت و توانبخشی
- بستری در بیمارستان: 2 تا 4 روز
- شروع فیزیوتراپی از روز اول پس از عمل
- بازگشت به فعالیت‌های سبک: حدود 6 هفته پس از عمل
- بازگشت کامل به زندگی عادی: 3 تا 6 ماه پس از جراحی
مزایای جراحی تعویض مفصل زانو
تسکین درد شدید مفصلی
افزایش دامنه حرکتی مفصل
بازگشت به استقلال در انجام کارهای روزمره
افزایش اعتماد به نفس و بهبود سلامت روانی
اصلاح تغییر شکل زانو و بهبود ظاهر پاها
افزایش سطح فعالیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای
چالش‌ها و مخاطرات احتمالی
عفونت پس از جراحی (با آنتی‌بیوتیک قابل کنترل است)
لخته شدن خون در پا یا ریه (پیشگیری با دارو و حرکت زودهنگام)
سفتی مفصل یا کاهش دامنه حرکتی
شل‌شدن یا فرسایش پروتز در طول زمان
نیاز به تعویض مجدد پروتز پس از ۱۵ تا ۲۰ سال (در برخی موارد)
واکنش آلرژیک به مواد پروتز (نادر)
پیشرفتهای نوین در جراحی تعویض زانو
- استفاده از فناوری رباتیک و تصویربرداری سه‌بعدی برای افزایش دقت جراحی
- پروتزهای نسل جدید با مقاومت بالا و طول عمر بیشتر
- روش‌های مینیمال اینویزیو (کم‌تهاجمی) با برش‌های کوچک‌تر و بهبود سریع‌تر
- جراحی‌های سفارشی (Custom Implants) متناسب با آناتومی بدن بیمار
کاندید مناسب برای این جراحی کیست؟
این جراحی معمولاً برای بیماران بین ۵۰ تا ۸۰ سال توصیه می‌شود؛ ولی در موارد خاص برای جوانان یا افراد مسن‌تر نیز با موفقیت انجام می‌شود، به‌ویژه اگر:
- درد شدید زندگی روزمره را مختل کرده
- هیچ روش درمانی دیگر مؤثر نبوده
- مفصل تخریب‌شده و تغییر شکل داده
- تحرک فرد به‌شدت کاهش یافته است
نتیجه‌گیری
جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق‌ترین و پرکاربردترین درمان‌های ارتوپدی در قرن حاضر است. این روش نه‌تنها به رفع درد و بازگرداندن حرکت طبیعی کمک می‌کند، بلکه زندگی فرد را به شکل قابل توجهی بهبود می‌بخشد. اگرچه چالش‌هایی مانند دوران نقاهت، نیاز به فیزیوتراپی یا خطرات جراحی وجود دارد، اما با انتخاب پزشک مناسب، مرکز درمانی مجهز و پیروی از دستورالعمل‌های مراقبتی، نتایج این درمان بسیار رضایت‌بخش خواهد بود.
